شب یَلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است.

شب یَلدا یا شب چلّه یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است.[۱] در این جشن، طی شدن بلندترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کرهٔ شمالی، که مصادف با انقلاب زمستانی است، گرامی داشته می‌شود. نام دیگر این شب «چِلّه» است، زیرا برگزاری این جشن، یک آیین ایرانی‌است.[۲]

شب یلدا

بانویی که در کنار میز یلدا، دیوان حافظ می‌خواند.

نام رسمی

آیین شب یلدا

شب چله

جشن چله

جشن یلدا

برپایی توسط

 ایران

 جمهوری آذربایجان

 افغانستان

 اقلیم کردستان

 تاجیکستان

 پاکستان

 ترکیه (در میان مردمان کرد و مردم آذری)

در میان ایرانی‌تباران  آمریکا،  اروپا،  کانادا،  استرالیا

جشن‌ها

خوردن هندوانه، انار و آجیل

خواندن دیوان حافظ و شاهنامه

فال حافظ

کف زنی یا کفبیخ

تاریخ

۳۰ آذر

یلدا به زمان بین غروب آفتاب ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در یکم دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود. خانواده‌های ایرانی در شب یلدا، معمولاً شامی فاخر و همچنین انواع میوه‌ها و رایج‌تر از همه هندوانه و انار را مهیا و دور هم سرو می‌کنند. پس از سرو تنقلات، شاهنامه‌خوانی،[۳] قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای فامیل و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ رایج است.[۱]

ریشهٔ نام و دیگر واژه‌ها

«یلدا» برگرفته از واژهٔ سریانی ܝܠܕܐ به‌معنای زایش است[۴] و شب چله هم که مترادف شب یلداست از آن روست که چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و بیست روز بعد از آن را «چله کوچک» نامیده‌اند.[۵] ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته‌است.[۶] در آثارالباقیه بیرونی، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» نیز یاد شده‌است. در قانون مسعودی نسخهٔ موزه بریتانیا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، اگرچه در برخی منابع دیگر «خرم روز» نامیده شده‌است.[۷]

چلّه، دو موقعیت گاه‌شمار در طول یک سال خورشیدی با کارکردهای فرهنگ عامه، یکی در آغاز تابستان (تیرماه) و دیگری در آغاز زمستان (دی‌ماه)، هریک متشکل از دو بخش بزرگ (چهل روز) و کوچک (بیست روز) است. واژهٔ چلّه برگرفته از چهل[۸] و مخفف «چهله» و صرفاً نشان‌دهندهٔ گذشت یک دورهٔ زمانی معین (و نه الزاماً چهل روزه) است.[۹]