اظهارات حاشیه ساز تلویزیون در مورد تفاوت دزدی و اختلاس

اظهارات حاشیه ساز تلویزیون در مورد تفاوت دزدی و اختلاس

پاسخ حجت الاسلام دکتر رضا باقی‌زاده گیلانی

قسمت اول

تفاوت اختلاس و دزدی

یکی از کارشناسان صدا و سیما مطرح کرده بود که اختلاس دزدی نیست. خیلی‌ها به این جمله ایشان اعتراض کردند. به نظر می‌رسد قصدش این نبوده که اختلاس جرم نیست و مجازات ندارد بلکه  اختلاس از جهت مفهوم و شرایط آن با دزدی فرق هایی دارد. برای روشن شدن این بحث لازم است به چند نکته پرداخته شود:

1.تعریف اختلاس 2.شرایط تحقق اختلاس3. اختلاس در قانون مجازات ایران 4.سرقت و دزدی 5. شباهت اختلاس و دزدی 6.تفاوت اختلاس و دزدی

تعریف اختلاس

اختلاس به برداشت غیرقانونی اموال دولتی یا وابسته به دولت یا نهادهای حاکمیتی که توسط کارمندان و کارکنان دولت یا وابسته به دولت انجام می‌گیرد، گفته می‌شود.(اختلاس، پژوهشکده باقرالعلوم، دریافت شده در 10 شهریور 1389) اختلاس گونه‌ای از خیانت در امانت محسوب می‌شود(جرایم علیه اموال و مالکیت، حسین میرمحمدصادقی، نشر میزان، چاپ چهل و چهارم، ص217) که بیشتر به صورت برنامه‌ریزی‌شده، منظم و پنهان و بدون رضایت و آگاهی دیگران انجام می‌پذیرد.

کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مقابله با فساد در مادة 17 هرگونه برداشت، استفاده و تصرف غیر مجاز از مال یا وجوه دولتی یا شخصی یا اوراق بهادار و هر چیز دیگر با ارزش، توسط مقام دولتی جهت منافع خود یا هر شخص یا هر نهاد دیگری را که بنا به موقعیت شغلی به وی واگذار شده است چنانچه با عمد صورت گرفته باشد تحت عناوین اختلاس و یا جرم دانسته است.

شرایط تحقق اختلاس

برای تحقق اختلاس چند شرط بیان کرده‌اند:

اول: مرتکب باید از کارمندان و کارکنان موسسات دولتی و یا وابسته به آن باشد. بنابراین کارمندان شرکت‌های خصوصی یا اشخاص عادی که مرتکب نوعی خیانت در امانت یا سرقت شوند اختلاس‌کننده محسوب نمی‌شوند.

دوم: مرتکب باید در اموال دولت یا اموالی که متعلق به نهادها یا شرکت‌های وابسته به دولت است مرتکب خیانت گردد.

سوم: اموال فوق باید بر حسب وظیفه به مامور سپرده شده باشد. به عنوان مثال اگر سرایداری بگوید مأمور وصول چک‌های اداره است اگر در این هنگام چکی ربوده شود اختلاس محسوب نمی‌شود زیرا این مأموریت به او سپرده نشده بود.

چهارم: بنا به نظرات برخی حقوقدانان اختلاس شامل اموال غیر منقول نمی‌شود و منصرف به اموال منقول است.(همان، ص218 الی 221؛ نظریه شماره 7/4218 اداره حقوقی قوه قضائیه)

پنجم: مرتکب باید اموال مذکور را به نفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب کند و لذا به صِرف استفاده غیر مجاز از این اموال بدون این که قصد تصاحب آن‌ها را به نفع خود یا دیگری داشته باشد اختلاس تحقق نمی‌یابد.

ششم: مرتکب باید در برداشت اموال و وجوه دولتی عمد و قصدی داشته باشد. لذا اگر بر اثر بی‌احتیاطی یا اشتباه با کسری مواجه شود مستوجب جرم اختلاس نمی‌شود.

هفتم: اختلاس به صورت انفرادی و جمع؛ سؤال شده که آیا یک مدیر به تنهایی می‌تواند اختلاس کند یا اختلاس با هماهنگی گروهی از افراد و مسئولین انجام می‌شود؟ در پاسخ باید گفت در قانون قید همگانی و جمع راجع به جرم اختلاس نشده و ارتکاب این جرم هم به صورت انفرادی و هم جمع قابل وقوع می‌باشد.

اختلاس در قانون مجازات ایران

قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء اختلاس و کلاهبرداری مصوب ۱۳۳۱/۹/۱۵مجمع تشخیص مصلحت نظام به این جرم به شرح زیر اشاره کرده است: 

ماده 5: هر یک از کارمندان ادارات و سازمانها و یا شوراها و یا شهرداری‌ها و مؤسسات و شرکتهای دولتی و یا وابسته به دولت و یا نهادهای انقلابی و دیوان محاسبات و مؤسساتی که به کمک مستمر دولت اداره می‌شوند و دارندگان پایه قضایی و به طور کلی قوای سه گانه و همچنین نیروهای مسلح و مامورین به خدمات عمومی اعم از رسمی یا غیر رسمی وجوه یا مطالبات یا حواله‌ها یا سهام یا اسناد و اوراق بهادار و یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمانها و مؤسسات فوق الذکر و یا اشخاص را که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است به نفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب نماید اختلاس‌گر محسوب و به ترتیب زیر مجازات خواهد شد:

در صورتی که میزان اختلاس تا 50 هزار ریال باشد مرتکب به شش ماه تا سه سال حبس و یا انفصال موقت و هر گاه بیش از این مبلغ باشد به دو تا ده سال حبس و انفصال دایم از خدمات دولتی و در هر مورد علاوه بر رد وجه یا مال مورد اختلاس به جزای نقدی معادل دو برابر آن محکوم می‌شود.(قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، 1367)

مفاخرگیلان